Hoe behoudt u uw levensstandaard na uw pensioen als de staat slechts 60% dekt?

De realiteit van het Belgische pensioenstelsel is hard: voor velen, en zeker voor zelfstandigen, zal het wettelijk pensioen niet volstaan om de levensstandaard te behouden. Het idee dat de staat slechts 60% of minder van uw laatste inkomen dekt, creëert een onvermijdelijke pensioenkloof. U bent een ondernemende veertiger of vijftiger, midden in uw carrière, en beseft dat u zelf het stuur in handen moet nemen. De markt biedt talloze oplossingen: pensioensparen, VAPZ, IPT, groepsverzekeringen, investeren in vastgoed… Iedere bankier en verzekeraar benadrukt de fiscale voordelen, een krachtig argument om u te overtuigen.

Maar wat als de grootste bedreiging niet het ‘niets doen’ is, maar het blind vertrouwen in deze ogenschijnlijk veilige oplossingen? De focus op fiscaliteit verbergt vaak een veel belangrijkere vraag: wat is het reële rendement na aftrek van inflatie, kosten en belastingen? Een gegarandeerd rendement van 2% klinkt veilig, maar met een inflatie van 3% verliest u elk jaar koopkracht. Dit is de kern van een realistische pensioenplanning: de bereidheid om verder te kijken dan de marketingbeloften en de verborgen risico’s te kwantificeren.

Dit artikel doorbreekt de traditionele benadering. We gaan niet enkel de verschillende pensioenpijlers overlopen. We analyseren ze door een kritische, cijfermatige bril. We ontleden waarom de ‘veilige’ opties gevaarlijk kunnen zijn, hoe u de valkuilen van vastgoed herkent en waarom ‘groen’ beleggen niet altijd is wat het lijkt. Het doel is u niet te vertellen *wat* u moet kiezen, maar *hoe* u een gefundeerde, realistische en winstgevende beslissing neemt voor uw toekomst.

Om u te helpen een helder overzicht te krijgen van de verschillende strategische opties en hun verborgen risico’s, hebben we dit artikel gestructureerd rond de kernvragen die elke toekomstige gepensioneerde zich zou moeten stellen. Hieronder vindt u de belangrijkste thema’s die we zullen behandelen.

Waarom is het wettelijk pensioen voor zelfstandigen historisch laag?

Het lage wettelijk pensioen voor zelfstandigen is geen mythe, maar een harde cijfermatige realiteit die diepgeworteld is in de geschiedenis van het Belgische sociale stelsel. De cijfers spreken voor zich: waar een werknemer gemiddeld €1.677 en een ambtenaar €3.458 per maand ontvangt, moet een zelfstandige het stellen met een gemiddeld pensioen van slechts €1.222, volgens de meest recente cijfers van PensionStat. Dit aanzienlijke verschil is het gevolg van een historisch onevenwicht in de pensioenberekening.

De belangrijkste reden was de zogenaamde correctiecoëfficiënt. Tot en met het inkomstenjaar 2020 werd het beroepsinkomen van een zelfstandige slechts voor 69% meegerekend bij de pensioenberekening. Een zelfstandige die €50.000 verdiende, bouwde pensioenrechten op alsof hij of zij maar €34.500 had verdiend. Hoewel deze discriminatie een belangrijke stap in de goede richting is, heeft ze geen terugwerkende kracht. Alle loopbaanjaren vóór 2021 blijven berekend op basis van die lagere coëfficiënt. Dit betekent dat zelfs met de recente hervormingen, de opgebouwde achterstand voor de huidige generatie 40- en 50-plussers een permanent effect heeft op hun eindpensioen.

Dit structurele nadeel onderstreept de absolute noodzaak voor zelfstandigen om proactief een substantieel aanvullend pensioen op te bouwen. Vertrouwen op het wettelijk minimumpensioen is geen strategie, maar een garantie op een aanzienlijke daling van de levensstandaard.

Hoe kiest u tussen een pensioenspaarfonds of een verzekering voor maximaal rendement?

Wanneer u beslist om via de derde pijler aan pensioenopbouw te doen, komt u voor een fundamentele keuze te staan: kiest u voor de veiligheid van een pensioenspaarverzekering (tak 21) of voor het potentiële rendement van een pensioenspaarfonds (tak 23)? Deze keuze is bepalend voor uw eindkapitaal en hangt sterk af van uw leeftijd en risicoprofiel. Een tak 21-verzekering biedt kapitaalgarantie en een vaste, vooraf gekende rentevoet. Dit lijkt de veilige haven, ideaal voor wie dicht bij de pensioenleeftijd staat en geen risico’s meer wil nemen.

Aan de andere kant van het spectrum staat tak 23. Dit is een beleggingsfonds zonder kapitaalgarantie. Het rendement is volledig afhankelijk van de prestaties van de onderliggende aandelen en/of obligaties. Dit brengt een hoger risico met zich mee, maar biedt op lange termijn ook een potentieel veel hoger rendement. Voor wie nog meer dan tien jaar te gaan heeft tot zijn pensioen, kan tak 23 een krachtigere motor zijn voor kapitaalgroei, op voorwaarde dat men de marktvolatiliteit kan verdragen.

De keuze is dus niet louter een kwestie van ‘veilig’ versus ‘riskant’, maar een strategische afweging tussen zekerheid en groeipotentieel. De onderstaande tabel vat de belangrijkste verschillen samen om u te helpen een geïnformeerde beslissing te nemen.

VAPZ of IPT: welk mechanisme is interessanter voor een bedrijfsleider?

Voor bedrijfsleiders met een vennootschap opent de tweede pensioenpijler de deur naar twee zeer krachtige fiscale instrumenten: het Vrij Aanvullend Pensioen voor Zelfstandigen (VAPZ) en de Individuele Pensioentoezegging (IPT). Hoewel beide tot doel hebben uw pensioen aan te vullen, verschillen ze fundamenteel in wie de premies betaalt en hoe het fiscaal voordeel wordt gerealiseerd. Het VAPZ is een persoonlijke bijdrage die u als zelfstandige betaalt. Het grote voordeel is de dubbele fiscale hefboom: de premies zijn 100% aftrekbaar als beroepskost in de personenbelasting, wat resulteert in een lagere belastbare basis. Bovendien leidt dit tot een vermindering van uw sociale bijdragen in de daaropvolgende jaren. In de hoogste belastingschijven kan dit voordeel oplopen tot een aanzienlijk deel van uw inleg.

De IPT, daarentegen, wordt betaald door uw vennootschap. De premies zijn volledig aftrekbaar als kost in de vennootschapsbelasting. Dit is vooral interessant omdat het een manier is om op een fiscaalvriendelijke manier geld uit de vennootschap te halen, zonder de hoge belasting op dividenden of een loonsverhoging. Een bijkomend voordeel van de IPT is dat het kan worden gebruikt voor de financiering van privé-vastgoed via een voorschot op het kapitaal. De enige beperking is de 80%-regel: de som van uw wettelijk en aanvullend pensioen mag niet hoger zijn dan 80% van uw laatste normale brutojaarloon.

De meest optimale strategie is vaak niet kiezen, maar combineren. Het VAPZ biedt het grootste persoonlijke fiscale voordeel en wordt daarom best als eerste volledig benut. Vervolgens kan de IPT, gefinancierd door de vennootschap, worden ingezet om de pensioenopbouw verder te maximaliseren. Een bedrijfsleider kan tot 64% van de VAPZ-premie terugverdienen via belasting- en sociale bijdrageverminderingen. Deze combinatie maakt van de tweede pijler een onmisbare hoeksteen voor de pensioenplanning van elke bedrijfsleider.

Het risico van sparen in ’tak 21′ als de inflatie boven de 3% blijft

De term ‘kapitaalgarantie’ van een tak 21-product klinkt als muziek in de oren voor de risico-averse spaarder. Het belooft zekerheid in een onzekere wereld. Maar deze garantie is een gevaarlijke illusie wanneer de inflatie hoger is dan het gegarandeerde rendement. In een dergelijk klimaat garandeert tak 21 niet uw kapitaal, maar wel een gegarandeerd verlies van koopkracht. Dit fenomeen, bekend als koopkrachterosie, is de stille dief van uw pensioenkapitaal.

Laten we dit concreet maken met cijfers. Een typische tak 21-rente bedraagt vandaag ongeveer 2%. Bij een aanhoudende inflatie van 3% betekent dit dat uw ‘veilige’ spaargeld elk jaar 1% van zijn reële waarde verliest. Na 10 jaar is de koopkracht van uw kapitaal met bijna 10% gedaald. Op een termijn van 20 of 30 jaar wordt de impact desastreus. U spaart om uw levensstandaard te behouden, maar in werkelijkheid holt u achteruit. De Belgische financiële autoriteiten hebben hier zelf voor gewaarschuwd.

De lage rentes hebben dit risico verder vergroot. Zoals de experts van Curvo.eu aanhalen in hun gids over pensioensparen in België:

Er was een waarschuwing in juli 2020 door de Belgische financiële autoriteiten dat uw kapitaal kan dalen in waarde, zelfs voor tak 21 fondsen, omdat de intrestvoeten tot bijna 0% zijn gedaald.

– Curvo.eu, Belgian pension saving guide 2025

De conclusie is ontnuchterend: in een inflatoir klimaat is een tak 21-product geen veilige haven, maar een zinkend schip. De focus moet verschuiven van het nominale rendement naar het reële rendement na inflatie. Enkel strategieën die de inflatie structureel kunnen overtreffen, zullen uw koopkracht op lange termijn effectief beschermen.

Wanneer is het slim om uw groepsverzekering op te nemen om minder belastingen te betalen?

Het opgebouwde kapitaal in uw groepsverzekering (of IPT) lijkt misschien een verre droom, maar de manier waarop en wanneer u dit kapitaal opneemt, heeft een enorme impact op het nettobedrag dat u overhoudt. De eindbelasting is de laatste grote horde, en slim timen kan u duizenden euro’s besparen. De standaard eindbelasting op het kapitaal (exclusief winstdeelname) varieert. Het meest gunstige tarief is 10%, maar dit is enkel van toepassing als u effectief actief blijft tot aan uw wettelijke pensioenleeftijd. Dit is een cruciale voorwaarde die de overheid heeft ingebouwd om mensen aan te moedigen langer te werken.

Stopt u vroeger, dan wordt u fiscaal afgestraft. Bij opname op 60 jaar bedraagt de belasting 20%, op 61 jaar is dit 18% en vanaf 62 jaar zakt het naar 16,5%. Het loont dus absoluut de moeite om, indien mogelijk, door te werken tot de wettelijke pensioenleeftijd om van dat gunstige tarief van 10% te genieten. Het verschil tussen 10% en 20% belasting op een kapitaal van bijvoorbeeld €200.000 is een nettoverschil van €20.000. Een bedrag dat niet te negeren valt.

Een andere belangrijke overweging is de keuze tussen een uitkering in kapitaal of in rente. Bij een uitkering in kapitaal ontvangt u het volledige bedrag ineens, na aftrek van de eindbelasting en sociale bijdragen (RIZIV-bijdrage en solidariteitsbijdrage). Kiest u voor een uitkering in maandelijkse rentes, dan wordt dit bedrag beschouwd als een pensioeninkomen en progressief belast in de personenbelasting. Voor wie na zijn pensioen nog andere inkomsten heeft, kan dit snel leiden tot een hogere totale belastingdruk dan de eenmalige eindbelasting op het kapitaal.

Waarom brengt een verhuurappartement na kosten vaak minder op dan gedacht?

Investeren in ‘bakstenen’ wordt vaak gezien als een veilige en tastbare manier om een aanvullend pensioen op te bouwen. De maandelijkse huurinkomsten lijken een stabiele cashflow te garanderen. De realiteit is echter vaak minder rooskleurig dan het brutorendement doet vermoeden. Een waslijst aan kosten en belastingen knaagt aan uw nettorendement. Ten eerste is er de fiscaliteit. In België worden reële huurinkomsten uit privéverhuur niet rechtstreeks belast. In plaats daarvan wordt het geïndexeerde kadastraal inkomen (KI) verhoogd met 40% en toegevoegd aan uw belastbaar inkomen, waar het wordt belast aan de progressieve tarieven. Hoe hoger uw andere inkomsten, hoe meer belasting u betaalt.

Daarnaast zijn er de aankoopkosten die vaak worden onderschat. Bovenop de aankoopprijs komen de registratierechten, die in Vlaanderen 12% bedragen (of 3% voor de enige eigen woning, wat hier niet van toepassing is) en in Wallonië en Brussel 12,5%. Voeg daar nog notariskosten, erelonen en aktekosten aan toe, en u zit al snel aan 13-15% extra kosten. Op een appartement van €250.000 is dat een bijkomende kost van meer dan €30.000 die u eerst moet terugverdienen.

Maar daar stopt het niet. Jaarlijks betaalt u onroerende voorheffing. U moet ook rekening houden met periodes van leegstand (gemiddeld 1 maand per jaar), onderhoudskosten, mogelijke herstellingen en de bijdragen voor de syndicus. Al deze elementen samen zorgen ervoor dat het nettorendement vaak significant lager ligt dan de 3-4% die door verkopers wordt voorgespiegeld.

Waarom laat 30% van de rechthebbenden hun zorgbudget voor ouderen liggen?

Naast het actief opbouwen van een pensioenkapitaal, is het even belangrijk om de bestaande sociale voordelen maximaal te benutten. Eén van de meest over het hoofd geziene mechanismen is het Zorgbudget voor Ouderen met een Zorgnood, vroeger bekend als de Tegemoetkoming voor Hulp aan Bejaarden. Dit is een maandelijks budget voor 65-plussers met een beperkt inkomen en gezondheidsproblemen, bedoeld om de kosten voor zorg en ondersteuning te dekken. In Vlaanderen kan dit budget oplopen tot €710 per maand in 2024 (voorheen €140, dit cijfer is sterk verhoogd), afhankelijk van de zorgzwaarte en het inkomen.

Het meest schokkende cijfer is echter niet de hoogte van het bedrag, maar het feit dat naar schatting 30% van de mensen die er recht op hebben, dit budget niet aanvragen. De redenen hiervoor zijn divers: onwetendheid over het bestaan van het budget, de complexiteit van de aanvraagprocedure of de foute veronderstelling dat men niet in aanmerking komt. Dit is een aanzienlijke som geld die onbenut blijft en die nochtans een groot verschil kan maken in de levenskwaliteit op latere leeftijd.

De aanvraagprocedure vereist inderdaad enkele stappen, waaronder een evaluatie van de zorgbehoefte door een arts en het indienen van een aanvraag bij de Zorgkas. Het is echter een inspanning die ruimschoots loont. Voor wie op latere leeftijd geconfronteerd wordt met stijgende medische kosten, kan dit budget een cruciale financiële ademruimte bieden. Het is een vorm van ‘passief’ inkomen waarvoor u of uw naasten mogelijk recht hebben, en het is zonde om dit te laten liggen door een gebrek aan informatie. Proactief informeren bij de mutualiteit of het OCMW is de eerste stap om dit recht te vrijwaren.

Hoe herkent u écht groene fondsen tussen de marketingpraatjes van banken?

Duurzaam en maatschappelijk verantwoord beleggen (ESG) is de laatste jaren enorm populair geworden. Banken en fondsbeheerders spelen hier gretig op in met een breed scala aan ‘groene’ en ‘duurzame’ fondsen. De vraag is echter: hoe onderscheidt u een fonds met een reële positieve impact van een product dat aan ‘greenwashing’ doet? Greenwashing is de praktijk waarbij een bedrijf of product zich duurzamer voordoet dan het in werkelijkheid is. Een analyse van Test Aankoop toonde bijvoorbeeld aan dat slechts 15% van de onderzochte ‘groene’ fondsen in België het strenge ‘Towards Sustainability’ label van Febelfin draagt. Dit toont aan dat de marketing vaak mooier is dan de realiteit.

Om door de marketingpraatjes heen te prikken, zijn er concrete tools en indicatoren die u kunt gebruiken. De eerste stap is de SFDR-classificatie (Sustainable Finance Disclosure Regulation). Fondsen worden ingedeeld als ‘Artikel 8’ (promoot ecologische of sociale kenmerken) of ‘Artikel 9’ (heeft duurzaamheid als expliciet doel). Een Artikel 9-fonds, ook wel een ‘dark green’ fonds genoemd, biedt de hoogste garantie op een duurzame focus. Een tweede hulpmiddel is het eerder genoemde Febelfin ‘Towards Sustainability’ label. Hoewel niet perfect, legt dit label een reeks minimumeisen op, zoals het uitsluiten van controversiële activiteiten.

Ten slotte kunt u ook zelf dieper graven. Analyseer de top 10 posities van een fonds, die meestal publiek beschikbaar zijn. Als u in de top 10 van een ‘groen’ fonds bedrijven uit de fossiele brandstofsector of de fast fashion-industrie terugvindt, moeten er alarmbellen gaan rinkelen. Onafhankelijke platformen zoals Morningstar bieden ook een ‘Sustainability Rating’ (de ‘globes’) die de ESG-prestaties van een fonds vergelijkt met die van zijn concurrenten. Echte duurzaamheid vereist dus meer dan vertrouwen op een groene verpakking; het vraagt om een kritische, cijfermatige analyse, net als elke andere investering.